​Bu Proje "Kadın Çiftçiler Tarımsal Yeniliklerle Buluşuyor" Programı Kapsamında Eğitim ve Yayın Dairesi Başkanlığınca Desteklenmiştir.


Bayındır’da Kadınlar Zeytinde Yeni Hasat Teknolojileriyle Tanışıyor

Editör: Umut ULU – KTV Şube Müdürü V.

İZMİR ZEYTİNCİLİK ARAŞTIRMA ENSTİTÜSÜ MÜDÜRLÜĞÜ           

Dr. Meltem AYAZ                                                                  

Dr. Latife ERTEN CARAN                                                       

Dr. Ayça AKÇA UÇKUN

Dr. Ayşe DELİBORAN

Dr. Alev KIR

Dr. Suna BAŞER

Zir. Y. Müh. Fatma ÖZTÜRK

Zir. Y. Müh. Özgür DURSUN

Zir. Y. Müh. Murat AYATA

Gıda Y. Müh. Ayşen YILDIRIM

İZMİR İL TARIM VE ORMAN  MÜDÜRLÜĞÜ

Zir. Müh. Nursel MERAL

Zir. Y. Müh. Canan YILDIZ KUTLAR

Zir. Y. Müh. Selahattin GÜNER

Proje süresince desteklerini esirgemeyen Bayındır Belediyesi Başkanı Sayın Uğur DEMİREZEN'e ve Bayındır İlçe Tarım ve Orman Müdürlüğü personeline teşekkür ederiz.

Bayındır'da kırsal kesimde yaşayan ve zeytin yetiştiriciliğiyle uğraşan kadın çiftçiler için teorik ve uygulamalı eğitimler düzenleyip, çiftçi kadınları yeni teknolojilerle tanıştırarak iş güçlerini daha rantabl kullanmaları hedeflenmektedir. Bu amaç dahilinde, zeytin yetiştiriciliğinde yüksek verim ve daha kaliteli ürün elde edilebilecektir.

Zeytin ağacının en iyi yetişme şartlarının bulunduğu Küçük Menderes Havzasının içinde bulunan Bayındır %22,68'lik pay ile İzmir'de en çok zeytin ağacına sahip ilçedir. 2020 yılı Kadın Çiftçiler Tarımsal Yeniliklerle Buluşuyor Programı kapsamında ilimizde yoğun olarak yetiştiriciliği yapılan zeytin üretiminde kalite ve verimin artırılmasına yönelik olarak "Bayındır'da Kadınlar Zeytinde Yeni Hasat Teknolojileriyle Tanışıyor" projesi hazırlanarak uygulanmaya başlanmıştır.


​Bayındır'ın Söğütören Mahallesinde gerçekleştirile projede, teorik ve uygulamalı eğitimler düzenleyerek zeytin yetiştiriciliğinde ve özellikle hasatta yeni tekniklerin ve teknolojilerin kullanımının sağlanması, zeytin kalitesinin iyileştirilmesi amacı ile 16 kadın çiftçiye Zeytin Yetiştiriciliği ve budama konusunda teorik ve uygulamalı eğitimler verilmiştir. Zeytin hasadında; hasat edilen zeytinlerin kalitesinin korunması için projede yer alan kadın üreticilerimizin her birine hasad örtüsü, kasa, budama makası, budama testeresi ve organik gübre verilmiştir. Proje kapsamında yapılan eğitimlerden öğrendiklerini pekiştirmeleri ve yerinde görmeleri için Zeytincilik Araştırma Enstitüsü Müdürlüğünün Kemalpaşa İlçesi'nde bulunan üretim çiftliğine teknik gezi düzenlenerek proje tamamlanmıştır.


​Bayındır bölgesindeki kadın çiftçiler ve aileleri ile girişimci kadın çiftçilere kırsal alanda yenilikçi, sürdürülebilir tarımsal faaliyetleri tanıtarak, kadın çiftçilerin daha verimli ve bilinçli üretim yapmalarını sağlamak, girişimci ve yönetici ruha sahip kadınlarımızın eğitimli ve bilinçli olarak işletmelerine katkı sağlamaları aynı zamanda bölgedeki diğer kadınlara rol model olmaları hedeflenmiştir. 

​Proje İl Tarım ve Orman Müdürlüğü Koordinasyon ve Tarımsal Veriler Şube Müdürlüğü teknik personeli koordinatörlüğünde, Bornova Zeytincilik Araştırma Enstitüsü Müdürlüğünde görevli konu uzmanları ile ortaklaşa yürütülmüştür.

​Alınan eğitimler sonrası zeytinde bilinçli yetiştiriciliğin verimi ve kaliteyi artıracağı ve sonuç olarak üreticilerin gelirinde de artış sağlanacağı sürdürülebilirlik açısından önem arz etmektedir.


​Proje Uygulama Sürecinde Gerçekleştirilen Faaliyetler:

İzmir ili Bayındır ilçesinde Belediye Binasında 3 Mart 2020 tarihinde Proje Tanıtım Toplantısı gerçekleştirildi.


2020 yılı Haziran- Temmuz aylarında Bayındır İlçesi Söğütören Mahallesinde projede görev alacak kadınların belirlenmesi konusunda çalışmalar yapıldı.


17 -19 Ağustos 2020 tarihinde Söğütören Mahallesi  İlkokulunda Bornova Zeytincilik Araştırma Enstitüsü personelleri tarafından Zeytin Yetiştiriciliği konusunda 16 kadınımıza eğitim verildi.




Proje kapsamında kadınlarımızın kullanımı için 2 adet zeytin silkme makinası alımı gerçekleştirildi.

 

Kaliteli zeytin yağı üretimi için hasat esnasında kullanılmak üzere her bir kadınımıza 25 adet hasat kasası ve 12 m2'lik  yer örtüsü  teslim edildi.



Zeytin yetiştiriciliği konusunda eğitim alan kadınlarımıza birer adet budama makası, testere ve 2 çuval organik gübre verildi.

 


Proje ortağımız Bornova Zeytincilik Araştırma Enstitüsünden görevli konu uzmanları ile 29 Ocak 2021 tarihinde gübreleme amaçlı toprak ve yaprak numune alımı, budama, hasat ve hasat sonrası zeytin değerlendirme konularında uygulamalı eğitimler yapıldı.


23 Eylül 2021 tarihinde Kemalpaşa Araştırma ve Üretim İstasyonunda ve ayrıca Bornova Zeytincilik Araştırma Enstitüsüne düzenlenen teknik gezi ile kadınlarımıza  zeytin çeşit koleksiyonuyla Ulusal Zeytin Gen Bankasını görmeleri sağlandı. İl Müdürümüz Mustafa ÖZEN’in ev sahipliğinde İl müdürlüğümüz yemekhanesinde 16 kadınımız ile birlikte öğle  yemeği düzenlenmiştir.




Zeytinin İklim ve Toprak İstekleri: Zeytin Akdeniz ikliminin hüküm sürdüğü sıcaklık ortalaması 15-20 C0 olan yerlerde yetişebilen tipik bir Akdeniz bitkisidir. Diğer meyve ağaçlarından farkı uzun ömürlü olmasıdır. Anadolu'da bin yıl bile yaşayan Anıt zeytin ağaçları mevcuttur. Dayanabileceği sıcaklık minimum -7 C0 maksimum 40 C0 dir. Rakımı 800 m'yi aşan yerlerde ekonomik düzeyde yetiştiricilik yapılamaz.

Yıllık yağış isteği 700-800 mm'dir. "Fakir toprakların zengin ağacı" olarak tanınsa da zeytinlik tesis edilecek toprak tınlı, killi-tınlı, hafif kireçli, organik maddece zengin, su tutma kapasitesi iyi, pH'sı 6-8 arası olmalıdır. Zeytin için en ideal toprak derin, kalkerli, kumlu, killi ve yeteri derecede havalı ve nemli topraklardır. 

 

Şekil 1: Ölmez ağaç zeytin.

Zeytinde Toprak Hazırlığı:  Zeytin ağaçlarının kök sistemi ilk birkaç yılda gelişir ve hızla yayılır. Dikimden 4-5 yıl sonra kök bütün araziyi doldurur. Bu nedenle yeni bir zeytinlik tesis etmeden önce toprağın işlenmesi, arazinin tesviyesi ve arazide su göllenmesi varsa mutlaka drenajının yapılması gerekir.

Dikim öncesi mutlaka toprak numunesi alınarak toprak analizi yapılmalıdır. Toprak örneği alırken arazinin 9-10 köşesinden  zig zag şeklinde köşelere denk gelicek şekilde 30 cm derinden ve 60 cm derinden alınan topraklar kendi içinde bir araya getirilip paçal yapılarak 2 torba halinde (30 cm'lik ve 60 cm'lik derinlik örnekleri) toprak analiz laboratuvarına getirilmelidir. Toprak örneği kasım ayında alınmalıdır. Fidan dikimi Kasım-Mart ayının 15'ine kadardır. Toprak analizi sonucuna göre dikimde yapılacak temel gübreleme planlanmalıdır.

 


Şekil 2: Toprak örneği alımı.

Dikim İşlemleri:  Dikim çukuru 80cm*80cm derinliğinde açılır. Çukurun dibine temel gübre olarak toprakla karıştırılıp harç gübresi yapmak üzere fosfor; po­tasyum ve 25–30 kg iyi yanmış hayvan gübresi verilir. Topraktaki mik­tarlarına göre; ortalama 100–300 gr P205 (fosfor) 250–750 gr K20  (potasyum sülfat) önerilir. Daha sonra çukurun üstünden çıkarılan toprakla bu gübreler karıştırılır. Buradaki amaç taze fidanın köklerinin gübreyle direkt temas etmemesini sağlamaktır. Dikimde çukurun iki tarafındaki kazıkların ortasına dikim tahtası yerleştirilir. Tüplü fidanın naylon torbası bıçakla yırtılarak fidanın gövdesi dikim tahtasının orta kertiğine gelecek şekilde yerleştirilir. Daha sonra tarlanın yüzeyinden çıkan üst topraklı temel gübreli karışım harcı fidanın dibine konur ve kök çevresi biraz bastırılır. Daha sonra alt kısmından çıkan toprak üste konur. Köklere zarar gelmeyecek şekilde ayakla bastırılır. 

  

Şekil 2: Toprak örneği alımı.

Dikim İşlemleri:  Dikim çukuru 80cm*80cm derinliğinde açılır. Çukurun dibine temel gübre olarak toprakla karıştırılıp harç gübresi yapmak üzere fosfor; po­tasyum ve 25–30 kg iyi yanmış hayvan gübresi verilir. Topraktaki mik­tarlarına göre; ortalama 100–300 gr P205 (fosfor) 250–750 gr K20  (potasyum sülfat) önerilir. Daha sonra çukurun üstünden çıkarılan toprakla bu gübreler karıştırılır. Buradaki amaç taze fidanın köklerinin gübreyle direkt temas etmemesini sağlamaktır. Dikimde çukurun iki tarafındaki kazıkların ortasına dikim tahtası yerleştirilir. Tüplü fidanın naylon torbası bıçakla yırtılarak fidanın gövdesi dikim tahtasının orta kertiğine gelecek şekilde yerleştirilir. Daha sonra tarlanın yüzeyinden çıkan üst topraklı temel gübreli karışım harcı fidanın dibine konur ve kök çevresi biraz bastırılır. Daha sonra alt kısmından çıkan toprak üste konur. Köklere zarar gelmeyecek şekilde ayakla bastırılır. 



Toprak İşleme: Yabancı otların yok edilmesi, yağış ve sulama suyunun toprağa kazandırılması, köklerin daha iyi gelişmesi için toprak işleme yapılmalıdır. Zeytinin kökleri yanlara doğru 1,5-2 m yayılım gösterdiğinden ağacın taç izdüşümüne dokunmadan (o kısımlar ot öldürücü ilaçlarla ya da hafif el çapalamasıyla çözülmelidir) sıra araları mekanizasyonla (kaz ayağı, tırmık v.b) yüzeysel şekilde işlenebilir. Derin sürümler köklere zarar vereceği için kaçınılmalıdır. Toprak işlenmesi zeytinliklerde genelde yılda iki ya da üç kez yapılır. İlk sürüm, hasattan sonra toprakta tav varken pullukla 15 cm derinden yapılır. İkinci sürüm, ilkbaharda yüzeysel olarak (10-12 cm derinlikte) pulluk, tırmık v.b aletlerle yapılır. İlkbahar sürümünün çiçek açmadan 10 gün öncesine kadar bitirilmesi önerilir, yeşil gübre bitkisi ekiliyse bu sırada karıştırılması tavsiye edilir. Üçüncü işleme, Dökülen dip zeytinlerinin toprağa karışıp otlar altında kaybolup gitmesini önlemek için hasat öncesi yapılır ve ardından sürgüyle toprak düzlenir.

Gübreleme: Zeytinlik gübrelemesi bitkinin dinlenme dönemi olan Kasım, Aralık, Ocak aylarında 0-30 cm ve 30-60 cm'den alınan toprak örneği analizine göre hazırlanan gübreleme programına göre yapılmalıdır. Verim çağındaki ağaçlarda toprak örneği dışında yaprak örneği de alınması topraktaki besin elementlerinden bitkinin ne oranda yararlanacağının bilinmesi açısından çok önemlidir. Mutlaka toprak örneğiyle beraber yaprak örneği de alınıp birlikte yorumlanmalıdır.

 

Şekil 1: Gübreleme.

Sulama:  Zeytinde sulamaya Nisan yağmurlarının ardından Mayısta başlanır ve 10 günde bir sulamak şartıyla sofralık çeşitlerde Eylül sonuna kadar, Yağlık çeşitlerde ise Ekim sonuna kadar devam edilir. Genç fidanlarda çanak usulü; yetişkin fidanlarda ise mutlaka ve mutlaka damla sulama yöntemi tavsiye edilir. Zeytinin vejetasyon döneminde ihtiyacı olan 750-800 mm suyun %24'ü gelişme dönemi olan Mart-Nisan aylarında;  %6'sı çiçeklenme dönemi olan Mayısta;  %50'si meyve büyüme dönemi olan Haziran-Temmuzda;  %20'si ise meyve olgunlaşma dönemi olan Ağustos-Eylül'de ağaç tarafından istenmektedir. Bu dönemlerde suyun yağışla karşılanamayan kısmı mutlaka sulamayla verilmelidir.

Budama: Zeytinin ilk budaması "Şekil Budaması" dır. Yeni dikilen zeytin fidanına herik adı verilen bir sopa bağlanarak rüzgarda devrilmesi önlenir ve ilk 2 yıl fidana hiç dokunulmaz sadece sürgünlerin uçlarından uç alma yapılır. 3 yaşına gelen fidan yerden en az 60 cm yüksekten ileride 3 ana dal üzerinde gelişecek şekilde budanır. İdeal budama zamanı Şubat-Mart aylarıdır. Ağaç ürüne yattıktan sonra 15'li yaşlarda "Mahsül Budaması" yapılır. Mahsul döneminde ağacın yükünü azaltmak ve periyodisiteyi (bir yıl verim yılı, bir yıl yok yılı) azaltmak için 2 yılda bir yapılmalıdır. Ağacın güneş ışığından maksimum seviyede yararlanmasını sağlamak için aralardaki odun dallar çıkarılır, meyve dallarında da hafif dokunuşlarla seyreltmeler yapılır. Burada amaç ağacın iç kısımlarının havalanması, hastalık etmenlerinden ari bir ortam sağlanmasıdır. Ağacın yaşlandığı dönemlerde ise "Gençleştirme Budaması" yapılır. Burada amaç odun dalların uzaklaştırılarak, yeni çıkan sürgün dallarının teşvik edilmesidir. Ana dallar kademeli olarak kesilerek gençleştirme yapılır.



Şekil 2: Gençleştirme budaması

Zeytin meyvesi sofralık ya da yağlık olarak değerlendirilir. Sofralık olarak değerlendirilecekse yeşil sofralık ya da siyah sofralık olarak değerlendirilir. Sofralık yeşil zeytin hazırlanmak istenirse meyveler, zeytin yeşili renginden sarımsı-yeşil renge döndüğü zaman Eylül, Ekim aylarında toplanır. Eğer sofralık siyah olarak değerlenecekse, zeytinin çeşidine has olgunluk rengini alması beklenir. Sofralık değerlendirmede ideali merdivenle zeytinlerin elle hasat edilmesidir. Yağlık hasat genellikle Kasım-Aralık aylarında yapılır. Yağlık zeytinler ağaçta yeşil meyve kalmadığında meyvede yağ oranı maksimuma çıktığı pembe olumda hasat edilir.

Hasatta dikkat edilecek en önemli husus sırık ile hasat edilmemesidir. Sırıkla gelecek yılın meyve verecek taze sürgünleri de kırılacağı için ve periyodisitenin de arttırılacağı için (Bir yıl ürün verip diğer yıl ürün vermeme) asla tavsiye edilmeyen bir yöntemdir. Onun yerine mekanizasyon aletlerinden (Dal sarsıcılar, çırpıcılar ve sıyırıcılar) yardım alınmalıdır. Bu aletler küçük alanlarda oldukça fazla iş başarısı gösteren, zaman ve işçilikten tasarruf ettiren ekipmanlardır. Yaşlı ve büyük ağaçlarda traktöre takılabilen dal sarsıcıları kullanılmalıdır.


 

Şekil 1: Sırıkla hasat yapılmamalı, mekanizasyon aletleri (çırpıcılar ve sıyırıcılar) kullanılmalıdır.

Zeytinde Periyodisiteyi Azaltan Yöntemler: Periyodisite, zeytin ağacında genetik olarak var olan bir durumdur. Zeytin ağacının bir yıl ürün verip bir yıl ürün vermemesi durumudur. Zeytin yetiştiriciliğinde bakım tedbirlerini ne kadar önemseyip de harfiyen yerine getirirsek var yılı ile yok yılı arasındaki makası azaltmış oluruz. Bu bakım tedbirleri: Budama, sulama, gübreleme, hastalık-zararlılarla mücadeledir.

Zeytin Nakliyesi: Hasat edilen zeytinler bahçeden yağhaneye veya salamurahaneye götürülürken plastikten ya da jütten yapılmış çuvalların içinde üst üste yığınlar halinde bekletilerek parti parti nakledilmektedir. Bu elverişsiz ortam mikrobiyal aktiviteyi tetikler, meyvenin bozulmasına neden olur, elde edilecek yağın asitliğini yükselttiği için yağı acılaştırır kalitesini ve fiyatını  düşürür. İzlenecek en doğru yol zeytinlerin ağzı açık bir şekilde örgü sepetler yada kasalarla, tahta veya plastikten yapılmış sandıklarla zaman kaybetmeden nakledilmesidir.


  


Şekil 2: Zeytin nakliyesine uygun araçlar

Zeytinyağı ve Uygun Saklama Koşulları: Zeytinyağında yaklaşık %80 oranında bulunan oleik asit insan sütündeki en önemli yağ asididir ve doğumdan hemen sonra bebeğin sinir dokularının gelişimini sağlanmaktadır. İçerdiği Linolenik asit sinir hücrelerinin gelişiminde rol oynar. İçerdiği tokoferol kalbin dostudur. Ayrıca bol Vitamin E içermesi antioksidan etki yaratır. Zeytinyağı hücrelerin yaşlanmasını önler ve yaşlanmanın beyin fonksiyonları üzerindeki yıpratıcı etkisini azaltır. Mide asitliğini azaltarak gastrit ve gastroduodenal ülserlere karşı koruyucu özelliğe sahiptir. Zeytinyağının faydalarından en maksimum seviyede yararlanmanın şartı yağı doğru koşullarda depolamaktır. Zeytinyağının plastik şişelerde veya şeffaf cam şişelerde sıcak koşullarda güneşin altında saklanması yağa toksik maddelerin geçişini sağlayarak yağdan fayda sağlanmasını engeller. Tercihen renkli cam şişede, ışık almayan karanlık dolaplarda, oda ısısı 15 C0 geçmeyecek şekilde saklanması önerilir.

 

Şekil 3: Zeytinyağı tercihen renkli cam şişelerde, gölgede iyi şartlarda saklanmalıdır.

Zeytin meyvesi hem sofralık olarak tüketilmekte hem de meyveden alınan yağı tüm mutfak faaliyetlerinde kullanılmaktadır. Bu nedenle zeytinde hastalık ve zararlılarla mücadelede uygun ilaç, uygun zamanda ve en önemlisi meyve üzerinde ilaç kalıntısı bırakmayacak şekilde uygun dozda atılmalıdır.

Bu konuyla ilgili gerek hastalık gerekse de zararlı etmeninden (böcek) örnek alınarak en yakın Tarım İl veya İlçe Müdürlüğü Bitki Koruma Şubesine veya Bornova Zirai Mücadele Araştırma Enstitüsüne ya da Bornova Zeytincilik Araştırma Enstitüsü Bitki Sağlığı birimlerine danışılarak uzmanlarca oluşturulan tavsiye programına göre mücadele yöntemine başlanılmalıdır. İlaçla mücadele yöntemi öncesinde bir takım koruyucu önlemler alarak da ilaç kullanımını düşürmemiz mümkündür. Bu önlemler şunlardır:

  • Verticillium Solgunluğu: Sebze gibi bitkilerle ara ziraat yapılmamalı, yabancı ot kontrolü yapılmalı ve minimum toprak işleme yapılmalıdır. Damla sulama, karık veya salma sulamaya göre hastalığın daha az görülmesine neden olduğundan tercih edilmelidir. Bulaşık dal ve sürgünlerin hemen bahçeden uzaklaştırılarak yakılması gerekir. Solarizasyon (Ağaç toprağını suyla doyurup naylonla kaplamak)  uygulanmalıdır.
  • Zeytin Sineği: Pupaların yok edilmesi için, kış aylarında toprak sürülmelidir.
    Zarar görmüş kurtlu zeytinler, 3–4 günlük aralıklarla toplanarak uzaklaştırılmadır. Sonbahardaki yoğun zararı önlemek için, erken hasat yapılmalıdır.
  • Zeytin Karakoşnili: Kuruyan dallar kesilmeli, ağaçların iç kısmı hava ve ışık alacak şekilde budanmalı, gübrelemeye önem verilmelidir.

Pamuklu bit: Ağaçların iç kısmı hava ve ışık alacak şekilde budanmalıdır.

   

Şekil 1: Zeytin sineği, Zeytin karakoşnili, Pamuklu bit ve Zeytinde Verticillium Solgunluğu.

Bordo Bulamacı (Göztaşı)  Nedir?  Zeytinde Neye Yarar?

Bordo bulamacı (göztaşı) bakır sülfatla kirecin karışımından oluşan, çok sayıda fungal ve bakteriyel hastalıklara karşı kullanılan bir tarım ilacıdır. Özellikle sonbaharda hasattan sonra ve ilkbaharda çiçek gözleri uyanmadan önce zeytin ağaçlarına bordo bulamacı uygulanırsa, ertesi yıl olabilecek mantari hastalıklara ve tüm hastalıklara karşı etkili ve ekonomik mücadele yapılmış olur. Eğer bordo bulamacı yapılmazsa hastalık mücadelesinde tam bir başarıya ulaşılamaz. Göz taşı "Zeytinde Halkalı Leke" hastalığına karşı özellikle çok etkilidir ve kullanımı çok yaygındır. Zeytinler sürgün vermeden önce şubat ayında %1,5'luk, zeytin çiçek açmadan hemen önce nisan ayında %1'lik bordo bulamacı uygulanır.

Bordo Bulamacı Nasıl Hazırlanır?: Bordo bulamacı kullanıma hazır halde bayilerde satıldığı gibi göztaşı (bakır sülfat) ve kireçle karıştırılıp kullanılabilecek bir ilaçtır. Kendimiz hazırlayacaksak öncelikle 50 ve 100 litrelik olmak üzere iki ayrı varile ihtiyaç vardır. 50 litrelik varilde 1 kg. göztaşı eritilir. Bakır sülfat suda zor çözündüğü için 24 saat önce suya bırakılmalıdır. Şayet suda hemen çözünmesi istenirse toz haline gelinceye kadar öğütülmesi gerekmektedir. ½ kg. sönmemiş kireç başka bir yerde azar azar dökülen ılık suda eritilerek söndürülür. Daha sonra 100 litrelik diğer varile süzülerek aktarılır ve su ilâvesi ile 50 litreye tamamlanır. Daha önce hazırlanan 50 litrelik göztaşı eriyiği ise 100 litrelik varilde bulunan 50 litre kireçli su üzerine yavaşça dökülür ve devamlı olarak ağaç sopa yardımı ile karıştırılmak suretiyle çivit mavisi renginde bulamaç elde edilir. Böylece % 1'lik 100 litre 'Bordo Bulamacı' hazırlanmış olur. 

 

Şekil 2: Zeytinde Halkalı leke hastalığı ve Bordo bulamacı hazırlanışı.